Ruch tektoniczny. Przewodnik po powojennej architekturze województwa Świętokrzyskiego

Skały i wzgórza, kamieniołomy i lasy, stal i ceramika – surowy, a zarazem fascynujący krajobraz i bogactwa naturalne Gór Świętokrzyskich ukształtowały architekturę powojenną regionu.

Świętokrzyskie to jeden z najstarszych geologicznie obszarów Europy. Na niewielkiej powierzchni są widoczne skały i skamieniałości pochodzące ze wszystkich okresów geologicznych. Region obfituje w bogactwa mineralne – od złóż piaskowców,  wapieni oraz rud żelaza, miedzi czy ołowiu po unikatowy krzemień pasiaty. To tutaj odkryto i sklasyfikowano jako najstarsze znane człowiekowi tropy zwierząt lądowych na świecie. Można więc powiedzieć, że wszyscy pochodzimy spod Kielc. Jednocześnie o tym regionie i jego architekturze wiemy niewiele. 

Nieoczywisty architektoniczny regionalizm, jaki wykształcił się na tym obszarze, czerpie z praktyk budownictwa wernakularnego, z dostępności lokalnych materiałów, z krajobrazu i z przemysłu. Te z kolei różnią się w poszczególnych częściach województwa. Architektoniczną różnorodność regionu Świętokrzyskiego starano się oddać w niniejszym przewodniku. Dlatego wśród opisywanych budynków znalazły się także te pozbawione cech wybitnych – ale stanowiące ważny zapis momentu dziejowego, w którym powstawały. Nie zabrakło tu jednak dzieł ikonicznych – kieleckiego dworca autobusowego, huty w Sandomierzu czy masztu na Świętym Krzyżu.

Ruch tektoniczny to pierwsze przekrojowe opracowanie na temat świętokrzyskiej architektury. Prasa branżowa przez lata nie była zainteresowana tym regionem – skupiano się na Warszawie, Krakowie i Śląsku. Niedostatek opracowań i materiałów źródłowych sprawił, że w przypadku części obiektów ważnych dla historii architektury nie sposób ustalić ich dat powstania czy autorów. Brak dokumentów nie powinien jednak skutkować tym, że znamienne dla regionu budynki pozostaną niezauważone. Historia świętokrzyskiej architektury wciąż czeka na odkrycie i uzupełnienie.

O autorze

Kacper Kępiński – architekt, krytyk architektury, kurator wystaw architektonicznych. Kierownik Działu Projektów Zewnętrznych i Wystaw w Narodowym Instytucie Architektury i Urbanistyki. Współzałożyciel stowarzyszenia Przestrzeń – Ludzie – Miasto oraz członek rady fundacji Instytut Architektury. Stały współpracownik kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni” oraz redaktor portalu Architektura & Biznes. Kurator wystaw, m.in. „Ściana Wschodnia. Architektura Zbigniewa Karpińskiego” i „Antropocen”. Współprowadzi zajęcia z projektowania na Wydziale Architektury VUT w Brnie, dotyczące inkluzywnej architektury mieszkaniowej.